Na moim strychu suszę zioła
dziurawiec – na dziur łatanie, bez czarny – na bezsenność, na rumieńce –rumianek.
Na złość – złote złocienie, zimne noce – kocanki, na obżarstwa leczenie – fioletowe sasanki.
Na sny długie – liść wiśni, na karierę – maliny, brak pieniędzy – tysiącznik, rutka – na brak dziewczyny
Na nieczyste sumienie – susze kwiaty dziewanny, zaś na późne ożenienie – wianek mirtu dla panny…..
Autor: Krycha
Zioła to szeroko rozpowszechniona grupa roślin o pikantnych lub aromatycznych właściwościach, które są używane do aromatyzowania i ozdabiania żywności, do celów leczniczych lub zapachowych. (Wikipedia)
(MACIERZANKA – zdjęcie własne)
Aromatyczne i barwne zioła doskonale sprawdzą się na działce lub przydomowym ogródku. Uprawa ich nie jest trudna, nie wymaga wiele wysiłku ani przestrzeni, rosną szybko, nie mają dużych wymagań siedliskowych, wiele z nich rozsiewa się samoistnie. Dzięki intensywnemu zapachowi, różnym kształtom i barwom stymulują zmysły. Uprawa ziół sprzyja wizytom owadów, ptaków i ssaków. Barwne i miododajne zioła zwabiają do ogrodu motyle, pszczoły, odstraszają kleszcze lub szkodniki niszczące uprawy.
Zioła w ogrodzie pełnią funkcję użytkową jak i ozdobną. Są świetnym wzbogaceniem rabatek czy też łąk kwietnych. Ozdobne zioła mogą być dekoracją ogrodu w miejscach skalniaków, żwirowisk, murków oporowych, pustych przestrzeni pod drzewami, zdobić tarasy – posadzone w donicach lub skrzynkach.
Zioła ogrodowe są ponadto cennymi roślinami leczniczymi skutecznymi na najczęstsze dolegliwości. Są bogate w witaminy i minerały, zawierają mikroelementy o ogromnym znaczeniu w procesach odporności organizmu. Cenne właściwości lecznicze ziół doceniane są przez współczesną medycynę. Polskie zioła lecznicze takie jak skrzyp polny, dziurawiec zwyczajny, rumianek, mniszek lekarski, babka lancetowata, krwawnik pospolity, mięta pieprzowa, pokrzywa zwyczajna, melisa lekarska, głóg jednoszyjkowy i dwuszyjkowy, szałwia lekarska, mają bardzo szerokie zastosowanie.
Należy jednak pamiętać, że zioła nie są panaceum i źle używane czy stosowane bez dobrej diagnozy mogą także zaszkodzić. Nie zastąpią leczenia farmakologicznego w sytuacji krytycznej, ale często wcześniej zastosowane mogą zahamować rozwój choroby, dlatego trzeba pogłębiać wiedzę i uczyć się jak z największym pożytkiem dla zdrowia wykorzystywać zioła.
Uprawiane zioła na działce zawierają często więcej substancji leczniczych i w wyższych stężeniach niż zbierane na stanowiskach naturalnych. Wynika to z tego, że na działce możemy stworzyć tym roślinom optymalne warunki rozwoju poprzez lepsze warunki glebowe, nawożenie i zabiegi pielęgnacyjne.
Wiele spośród roślin zielarskich to także rośliny przyprawowe, uprawianie ich na działce, czy w przydomowym ogródku umożliwia ich spożywanie w świeżym stanie jako dodatek do napojów, ciast, sałatek, sosów czy mięs. Łatwo dostępne po które możemy sięgać np. podczas grillowania.
Do popularnych roślin zielarskich uprawianych na działce lub przydomowym ogródku zaliczamy:
– jednoroczne: bazylię, cząber, kolendrę, koper, majeranek, nagietek, rukolę, rzeżuchę, trybulę.
– wieloletnie: chrzan, oregano, lubczyk, lawenda, macierzanka, mięta, melisa, rozmaryn, szałwia, szczypiorek, estragon, tymianek.
WYMAGANIA KLIMATYCZNE I GLEBOWE
Przy planowaniu uprawy ziół należy zwrócić uwagę na takie rośliny wieloletnie jak miętą czy chrzan, które ze względu na silne rozrastanie się mogą stanowić pewne zagrożenie dla otaczających roślin uprawnych. Inne rośliny jak lawenda, szałwia czy nagietek, mogą być wkomponowane w układ roślin ozdobnych, gdyż są typowymi roślinami kwiatowymi lub stanowić dekorację ogródków skalnych. Jednoroczne rośliny zielarskie jak kolendra czy dwuletni kminek można wysiewać corocznie w innych miejscach. Prawoślaz, malwa lub dziewanna ze względu na to, że wyrastają wysoko i są łamliwe nadają się do obsadzania zaplecza działki, kompostownika lub narożnika działki.
Prawie wszystkie rośliny zielarskie mają duże wymagania świetlne. Specyficzną cecha roślin zielarskich, głownie przyprawowych jest intensywne wydzielanie się olejków eterycznych przy współudziale światła, dlatego sadzimy je na otwartych przestrzeniach. Wiatry i deszcze natomiast nie sprzyjają uprawie ziół, gdyż podczas takiej pogody rośliny łamią się, ulatniają się szybciej olejki eteryczne, rośliny łatwiej ulegają chorobom. Ważnym czynnikiem w uprawie jest jakość gleby. Zioła nie lubią świeżego obornika, dlatego ich uprawę należy prowadzić w drugim roku po zastosowaniu obornika. Korzystnie natomiast wpływa na zioła kompost, można nim zasilać rośliny w okresie wegetacji, jak i dodawać go do gleby jesienią bez ograniczeń. Preferują glebę obojętną i lekko zasadową zasobną w wapń. Nie wszystkie jednak zioła można uprawiać na działce ze względu na to, że zawierają w sobie trujące lub parzące substancje niebezpieczne zwłaszcza dla dzieci, są to pokrzyk wilcza jagoda, ruta zwyczajna czy bieluń dziędzierzawa.
ROZMNAŻANIE I PIELĘGNACJA
Rozmnażanie ziół:
– przez nasiona lub gotowe sadzonki – zioła jednoroczne rozmnażamy przez nasiona, lub kupujemy gotowe sadzonki w centrach ogrodniczych i na szkółkach. Sadzenie do gruntu po stopniowym zahartowaniu sadzonki.
– przez ukorzenianie sadzonek w wodzie – prosta i bardzo skuteczna metoda rozmnażania polecana do zastosowania dla bazylii, mięty, melisy,
– wegetatywnie przez podział kłączy, sadzonkowanie, odkłady – metody stosowane dla roślin wieloletnich jak mięta pieprzowa, rumianek rzymski, estragon, melisa, rozmaryn lekarski, tymianek, lawenda, szałwia.
Zioła są kapryśne i rozmnażanie z nasion często kończy się niepowodzeniem. Nasiona roślin zielarskich są na ogół drobne i dlatego wymagają właściwej techniki siewu. Należy zwracać uwagę, by nie wysiewać ich zbyt głęboko. Niektóre nasiona kiełkują na świetle bez przykrycia, np. rumianek. Czarnuszka natomiast wymaga bezwzględnej ciemności do kiełkowania.
Wiele spośród roślin zielarskich wymaga siewu do skrzynki lub na rozsadniku, a dopiero później wysadzania do gruntu na stałe miejsce. Sposób sadzenia rozsady jest taki sam jak innych roślin uprawnych. Rośliny rozłogowe zawierające kłącza jak u mięty czy estragonu wysadzamy najczęściej wczesna wiosną – w marcu lub jesienią – we wrześniu.
Pielęgnacja ziół:
– odchwaszczanie gleby, wykonuje się w pierwszym okresie wzrostu w celu starannego odchwaszczania siewek ponieważ są to roślinki drobne i łatwo ulegają zagłuszeniu przez chwasty,
– spulchnianie gleby, wykonuje się w celu utrzymania odpowiedniej wilgotności i napowietrzenia,
– podlewanie ziół, wykonuje się głownie po sadzeniu i w okresie suszy,
– uszczykiwanie wierzchołków łodyg, przycinanie pędów, wykonuje się w celu rozkrzewiania i lepszego wzrostu – nie należy tego zabiegu stosować w pierwszym roku uprawy dla melisy, szałwii, tymianku gdyż ma to negatywny wpływ na odporność tych roślin,
– nawożenie ziół, wykonuje się pogłówne nawożenie azotem we wczesnym okresie rozwoju lub po ścięciu ziół. Nie wykonuje się nawożenia ziół wieloletnich tuż przed zimą.
– ochrona przed zimą, rośliny zielarskie wrażliwe na mróz jak lawenda, szałwia, tymianek, melisa, koper włoski wymagają nakrycia gałązkami świerkowymi, słomą albo okopania ziemią. Wiosną gdy już nie zagrażają przymrozki nakrycia usuwamy.
(RUKOLA – zdjęcie własne)
PRZYRZĄDZANIE LEKÓW Z ZIÓŁ
Spośród wielu sposobów uwalniania substancji leczniczych zawartych w ziołach najczęściej przygotowuje się wyciągi:
– wyciągi wodne – napary, odwary, maceraty
– wyciągi alkoholowe – nalewki, intrakty, ekstrakty
– eterowe i olejowe
Najprostszą formą leku ziołowego są surówki, które spożywamy rozdrobnione z dodatkiem oliwy czy jogurtu lub jako dodatek do innych potraw. Unika się przy tym strat jakie występują w wyniku gotowania. Na surowo mogą być spożywane liście takich ziół jak melisa, mięta, lubczyk, bazylia, estragon. Również owoce malin, poziomek, czarnej porzeczki, borówek czy też czosnek i cebula smakują na surowo. Są to jednak rośliny sezonowe i aby przez cały rok wykorzystywać właściwości lecznicze ziół trzeba poddawać je konserwacji poprzez suszenie, czy utrwalanie alkoholem.
(MIĘTA, olejek miętowy, zdjęcie – https://muratordom.pl/ogrod/rosliny/mieta-pieprzowa-uprawa-wlasciwosci-i-zasto)
Napary
Uzyskujemy przez zalanie odpowiedniej ilości rozdrobnionych, ususzonych ziół w stosunku 1-2 łyżeczki lub 1-2 łyżki ziół 1-2 szklankami wrzątku, a następnie odstawienie na kilkanaście (10-15) minut pod przykryciem. Do przygotowania naparu używamy naczyń szklanych lub emaliowanych. Ponieważ napary nie są trwałą postacią leku należy przygotowywać je tego samego dnia w którym będą spożywane w 2–3 porcjach dziennie.
Odwary
Przygotowujemy podobnie jak napary z tą różnicą, że zalewamy rozdrobnione zioła wodą w temperaturze pokojowej a następnie podgrzewamy na wolnym ogniu w naczyniu pod przykryciem do momentu wrzenia. Czas gotowania wynosi zwykle 3-5 minut. Dla roślin które zawierają trudno rozpuszczalne substancje ten czas wydłużamy do 10-15 minut, lub nawet 30 minut dla skrzypu polnego. Po 10-15 minutach odcedzamy odwar i spożywamy lub stosujemy do okładów, kompresów, przemywania ran. Odwary możemy stosować i spożywać także w następnym dniu.
Nalewki
Uzyskujemy przez zalanie wysuszonych i rozdrobnionych ziół 70% alkoholem w proporcji na jedną część ziół pięć części alkoholu w przypadku ziół słabo działających lub w proporcji na jedną część ziół 10 części alkoholu w przypadku ziół silnie działających. Następnie nalewkę należy odstawić w naczyniu szczelnie zamknięty na 5-10 dni. W zależności od rodzaju ziół niektóre nalewki powinny być przygotowywane w ciemnych pomieszczeniach i w ciemnych naczyniach dla zabezpieczenia przed rozkładem substancji leczniczych przez światło. Spożywamy w dawce 30-50 kropli rozpuszczone w kieliszku wody. Używamy również do kąpieli, okładów, płukań lub do sporządzenia innych leków.
Intrakty
Otrzymujemy zalewając świeże, rozdrobnione rośliny gorącym alkoholem. Spożywamy podobnie jak nalewki.
Ekstrakty
Są to zagęszczone wyciągi, które uzyskujemy przez zalanie rozdrobnionych części roślin alkoholem w proporcji 1:1. Spożywamy w dawkach w postaci kropli podobnie jak nalewki.
Wyciągi olejowe
Uzyskuje się je przez zalanie świeżych, rozdrobnionych części roślin np. dziurawca olejem słonecznikowym lub innym a następnie umieszczenie w łaźni wodnej.
Olejki eteryczne
Można otrzymywać z wielu roślin zielarskich jak lawenda, mięta lub z nasion takich roślin jak kminek, rokitnik. Wyciśnięty olej można spożywać w postaci kropli, używać do inhalacji lub stosować do sporządzenia innych leków.
Ze względu na to, że wiele roślin o podobnych właściwościach leczniczych wykazuje podobne działanie stosuje się je w postaci mieszanek, by wzmocnić działanie na organizm np. moczopędne, przeciwdziałające biegunkom lub zaparciom, nasercowe.
Opracowanie:
Halina Litwinowicz, Instruktor Okręgowy
Społecznej Służby Instruktorskiej w Legnicy