Pszczoła miodna

Pszczoła miodna to najbardziej znany owad zapylający. W Polsce żyje około 470 gatunków owadów należących do rodziny pszczołowatych, większość to pszczoły samotnice, które mają ważny udział w zapylaniu roślin. Niestety wiele gatunków zapylaczy jest narażonych na wyginięcie. Wyniki badań wykonanych w ostatnich latach są zatrważające, zagrożonych wyginięciem jest prawie połowa z nich.

Im więcej wiemy o naszych małych przyjaciołach, tym bardziej możemy im pomóc w ciężkiej, codziennej pracy. Zróbmy to razem, edukujmy dzieci, chrońmy przyrodę, twórzmy naturalne siedliska kwitnących łąk i roślin, wspierajmy działania organizacji chroniących pszczoły.

Znaczenie i potrzeba pszczół na działce

Pszczoły w Rodzinnych Ogrodach Działkowych spełniają podwójną rolę:

– zapylają rośliny owadopylne

– dostarczają cennych produktów, jakimi są miód, wosk, kit pszczeli.

Pszczoły miodne jako zapylacze roślin stają się coraz ważniejsze w życiu człowieka. W przypadku upraw na działkach, gdzie głównym plonem są owoce i warzywa dobre zapylenie przez owady jest jedynym zabiegiem umożliwiającym zwiększenie plonu. Jako działkowcy musimy zrobić wszystko by zwiększyć populację tych pożytecznych owadów a dzięki nim zwiększyć plony na działce.

Aktywne życie pszczół zaczyna się już wczesna wiosną  jeśli tylko pozwala na to pogoda, pszczoły robotnice wylatują po zbiór nektaru , podczas gdy owadów zapylających dziko żyjących jest jeszcze mało. Z uwagi na to, że wiosenna pogoda jest kapryśna a dobre efekty zapylania roślin zależne są od odległości między pasieką a roślinami, pszczelarze ustawiają ule w okolicach bogatych w pożytki z dużą różnorodnością roślin miododajnych.

Skład gatunkowy roślin uprawianych w ogrodach działkowych jest wyjątkowo bogaty, toteż dla pszczół bardzo atrakcyjny. Pokarm w związku z tym jest różnorodny, nektar o różnej zawartości cukrów, pyłek mniej i bardziej odżywczy.

Uprawy jabłoni, grusz, wiśni i śliw nie są zdolne do samozapylenia.  Bez pomocy owadów zapylających nie wydają owoców. Inne rośliny z grupy samopylnych podczas zapylania przy udziale pszczół dają 3 razy większe zbiory. Mając tylko kilka pni w swoim ogrodzie, możemy na cały rok być zaopatrzeni pożywny i niezwykle zdrowy produkt, jakim jest miód.

  Ustawianie uli na działce

Przypominamy, że zgodnie z postanowieniami zawartymi w § 37 Regulaminu ROD hodowlę pszczół można prowadzić tylko i wyłącznie w zbiorowej pasiece pod warunkiem, że Walne Zebranie wyrazi na to zgodę w formie uchwały. Wynika z tego, że nie można na działce prowadzić hodowli w formie indywidualnych uli. 

 Prace pasieczne w ciągu roku

Prowadzenie pasieki jest zajęciem sezonowym. Stan każdej pasieki na wiosnę jest ściśle uzależniony od poprzedniego sezonu. Dobrze przygotowanymi do następnego sezonu będą tylko te pasieki, w których będą rodziny silne, z dużą ilością młodych pszczół i z młodymi, wartościowymi matkami.

Ule zaopatrzone w dostateczne zapasy pokarmu oraz dobre ocieplenie dają większą gwarancję na przetrwanie zimy dla tych delikatnych owadów.

Rozwój wiosenny pszczół to dynamiczne zjawisko. Rodzina pszczela przechodzi z „trybu spoczynkowego” w etap rozwoju. Przedwiośnie i wiosna to dla rodziny pszczelej okres odbudowy jej liczebności i struktury, wydanie potomstwa.

Pszczelarz w okresie przedwiosennym ma również swój udział. Pomaga pszczołom posprzątać ul z zalegających drobinek wosku w dennicy oraz martwych pszczół, by zapobiec rozwojowi bakterii i niepożądanej pleśni. Luty w pasiece to okres utrzymania właściwej temperatury w ulu, gdyż w czasie rozwoju jajeczka i larwy są wrażliwe na wahania temperatury i konieczne jest docieplenie ula przez uszczelnienie wentylacji w dnie i ułożenie ciepłej „poduszki” pod daszkiem ula. Jest to również pora na kontrolowania zapasów w ulu by zapobiec głodowej śmierci pszczół. Rodziny, które zużyły dużo pokarmu mogą potrzebować dodatkowej porcji. Wykonane czynności przez pszczelarza pozwolą pszczołom skupić się wyłącznie na rozwoju swojej rodziny.

Równolegle z rozwojem rodziny, pszczoły gromadzą zapasy w celu zaopatrzeniu wychodzącego roju, w kolejnym etapie gromadzą dla przetrwania okresu zimowego.

Około połowy kwietnia pszczoły zaczynają budować pierwsze plastry do magazynowania zapasów miodu i pierzgi oraz wychowu czerwia.

Kiedy kończy się pożytek, zazwyczaj po przekwitnięciu lipy drobnolistnej i innych roślin nektarujących o tej porze, do ostatniego miodobrania przystępują pszczelarze. Po miodobraniu które najczęściej przypada na połowę lipca, liczni pszczelarze na ogół nie interesują się pszczołami, a wielu z nich sądzi naiwnie, że o tej porze nie ma już zajęć w pasiece. Nic bardziej mylnego.

Uzupełnianie zapasów zimowych należy rozpocząć w połowie sierpnia, przystąpić do wstępnego ułożenia gniazd na zimę i rozpocząć podkarmianie w celu pobudzenia matek do czerwienia.

Uzupełnianie zapasów w gniazdach dopiero wtedy, gdy nadchodzą jesienne chłody jest zaniedbaniem, które może doprowadzić do tego, że na wiosnę w wielu drobnych pasiekach nastąpią niewspółmiernie duże straty, a rodziny które przetrwały zimę, będą bardzo osłabione.

Przyspieszenie rozwoju wiosennego do wykorzystania pożytków z sadów.

Najpraktyczniejszym i najskuteczniejszym wiosennym sposobem w doprowadzeniu rodzin do najwyższej kondycji jest stosowanie podkarmiania pobudzającego ciastem lub ciepłym syropem co 2-3 dni, a także okresowe odsklepianie plastrów gniazdowych, co zapewnia obfitsze odżywianie się pszczół zapasami znajdującymi się w ulu, obfitsze wydzielanie mleczka i intensywniejsze karmienie czerwiu i matki.

Duży wpływ na czerwienie matek i rozwój rodzin ma również podkarmianie białkowe. Najlepszym rozwiązaniem jest zatem podawanie pszczołom pierzgi czy pyłku. Niedobór pierzgi jest główną przyczyną słabego rozwoju rodzin  pszczelich na wiosnę, zmniejszonej odporności pszczół na różne choroby, szczególnie na chorobę zarodnikowcową.

Pszczela rodzina szybko rozwijająca się potrzebuje wody, która jest używana do przygotowania pokarmu dla starszych larw pszczelich. Dostęp do czystej wody ułatwimy instalując w pasiece poidło, w ten sposób zapobiegniemy wylotom pszczół po wodę w chłodniejsze dni.

Najlepszym i najmniej kłopotliwym sposobem zapewnienia dobrego rozwoju wiosennego jest zimowanie silnych rodzin. Osłabione rodziny najlepiej połączyć w silne i pełnowartościowe zaraz po głównym przeglądzie wiosennym przed rozpoczęciem pożytku. Uzyskuje się w ten sposób jedną silna rodzinę z przewagą pszczół lotnych.

Kolejnym sposobem przyspieszenia rozwoju i wiosennej opieki nad pasieką jest niedopuszczenie do naturalnego rojenia się pszczół, które wpłynie ujemnie na poziom produkcji miodu.

Prawidłowo przygotowana pasieka sprawi, że rodziny pszczele przyniosą maksymalne przychody. Dużo pszczół i czerwiu, obszerne gniazdo, dostateczna liczba plastrów w magazynach miodowych, dobra wentylacja w ulach sprzyja obfitym zbiorom miodu.

Higiena w pasiece

Określenie „Higiena w pasiece” obejmuje całokształt warunków oraz zabiegów mających na celu utrzymanie rodzin pszczelich w dobrym stanie zdrowotnym.

Pasieczysko musi być stale utrzymywane w porządku gdyż nieporządek zwabia  pszczoły i sprzyja rabunkom.

Duży wpływ na stan higieny w pasiece mają zadbane, utrzymane w czystości ule z należytą wentylacją, ze szczelnymi daszkami. Dennice powinny być na wiosnę dokładnie wyczyszczone, w ciągu sezonu podmiatane, a zmiotki palone.

Higiena niezbędna jest również w pracowni pasiecznej. Susz należy przechowywać w szczelnych torbach lub ubijać go w twarde kule. Naczynia po miodzie należy od razu umyć po miodobraniu, a miód przechowywać  w szczelnych naczyniach. Zapobiega to możliwości roznoszenia zarazków przez pszczoły, które mogą dostać się do pracowni. 

Należy unikać pożyczania sprzętu pasiecznego od sąsiadów, nie wprowadzać obcych rojów do pasieki, kiedy w okolicy występują choroby zakaźne.

Podstawowym warunkiem jest troskliwa opieka nad pszczołami i utrzymywanie silnych, zdrowych rodzin. Zaopatrywanie pszczół w ciągu sezonu w dostateczne zapasy pokarmu obfitego w pyłek, gdyż niedobór pyłku i mniej obfite odżywianie pokarmem białkowym powoduje zmniejszenie odporności na choroby u czerwiu i młodych pszczół.

Produkty pszczele

• miód pszczeli – to słodki, gęsty roztwór głównie glukozy i fruktozy oraz w mniejszym stopniu wielu innych cukrów. Powstaje przez wielokrotne połykanie i wypluwanie rozcieńczonego roztworu cukrów przez pszczoły i mieszanie z odpowiednimi enzymami. To cenny dar przyrody, smaczny, odżywczy, leczniczy. W miodzie występują kwasy organiczne, sole mineralne, witaminy, aminokwasy, barwniki oraz substancje aromatyczne. Jest produktem wysokokalorycznym oraz łatwo przyswajalnym przez organizm człowieka. Stałe spożywanie miodu przez dzieci wpływa korzystnie na na rozwój umysłowy i odporność organizmu na choroby.
• wosk pszczeli – to cenny produkt pszczelarski. Powstaje w gruczołach woskowych młodych pszczół. Wydzielany na zewnątrz zastyga na tzw. lusterkach w postaci cienkich łusek. Niezastąpiony surowiec w przemyśle farmaceutycznym, dermatologii, w kosmetyce, w radiotechnice i teletechnice, dentystyce, przemyśle farbiarskim, i wielu innych. Wyrabia się z niego wędzę niezbędną w gospodarce pasiecznej. Przez wieki wykorzystywany był do produkcji pachnących świec.
• mleczko pszczele – to wydzielina z gruczołów gardzielowych pszczół robotnic. Jest pokarmem królowej matki, służy również do karmienia larw pszczół przez pierwsze dni życia. To kolejny cenny pszczeli produkt o niezwykłych właściwościach. Mleczko posiada gęstą strukturę, barwę szarawokremową, smak cierpki, słodko-kwaśny, dość ostry zapach. Charakteryzuje się bogatym zestawem ponad 120 substancji jak białka, kwasy organiczne, kwasy tłuszczowe, enzymy, składniki mineralne, witaminy, aminokwasy. Ma działanie antybiotyczne.
• propolis, zwany też kitem pszczelim, to lepka, gęsta substancja wykorzystywana przez pszczoły do zalepiania otworów i szpar oraz chropowatych ścian ula lub ramek, chroni także ul przed bakteriami, grzybami i wirusami. Jest wytwarzany z wydzielin oraz żywic drzewnych i kwiatowych. Nie rozpuszcza się w wodzie, lecz w rozpuszczalnikach organicznych, jest wrażliwy na zmiany temperatury. Stosowany jest m. in. w medycynie naturalnej jako środek wspomagający prawidłowe funkcjonowanie organizmu oraz leczenie różnych schorzeń i dolegliwości.
• pyłek pszczeli, jest to zebrana przez pszczoły robotnice kulka pyłku kwiatowego w postaci obnóży i przetransportowana do ula. Pyłek zmieszany z nektarem i śliną w postaci twardych grudek nazywany jest pierzgą, lub inaczej multiwitaminą. Wykorzystywany jest jako podstawowe źródło pożywienia dla ula gdyż jest źródłem cennych składników odżywczych niezbędnym dla larw i młodych robotnic. Ze względu na bogactwo składników odżywczych pierzga jest chętnie stosowana przez człowieka, wzmacnia i regeneruje organizm.
• jad pszczeli, substancja gęsta, lepka, przezroczysta będąca wytworem dwóch gruczołów jadowych pszczół robotnic umieszczonych w odwłoku. Jest wytwarzany przez pszczołę miodną w celu obrony przed drapieżnikami. Jest to również niebezpieczna toksyna, która stwarza zagrożenie u osób obciążonych alergią. Zastosowanie w leczeniu reumatyzmu, stanów zapalnych, zaburzeń nerwicowych, nadciśnienia, chorób skórnych i chorób oczu.

01.03.2024 r.

Opracowanie: Halina Litwinowicz, 

Instruktor Okręgowy Społecznej Służby Instruktorskiej

Elżbieta Dziedzic,  inż. zootechnik